– Brussel 14 juli 2022 –

Wet met ruime meerderheid goedgekeurd door parlement.

De maritieme sector is van dermate groot belang voor ons land dat de maritieme infrastructuren in de brede zin, gaande van de schepen, havens en havenfaciliteiten, goed beveiligd moeten worden. Dit tegen onder meer terreurdreiging, illegale (drugs)smokkel, buitenlandse inmenging, economische spionage en cybercriminaliteit. Vandaag heeft het parlement met een ruime meerderheid het wetsontwerp van vice-eersteminister en minister van Noordzee Vincent Van Quickenborne inzake maritieme beveiliging goedgekeurd. Het vervangt de bepalingen die sinds 2007 in voege waren en wordt opgenomen in het Belgisch Scheepvaartwetboek. De wet zorgt onder meer voor een strengere en betere beveiliging van havens en havenfaciliteiten, het weren van schepen uit onze havens, beveiliging van infrastructuur in onze Noordzee, beveiliging van Belgische schepen in buitenlandse wateren, het gebruik van biometrische gegevens voor striktere toegangscontroles in de havens en camera’s op zee.

De Belgische havens en maritieme sector zijn van cruciaal belang voor de bevoorrading en de welvaart van ons land. Ongeveer 90% van de voorwerpen bij ons thuis zijn met een zeeschip naar hier gekomen. Scheepvaart is altijd de sector geweest die zorgt voor groei en vooruitgang. Maar door de bijzondere kenmerken is de maritieme sector ook heel kwetsbaar voor allerhande bedreigingen, gaande van kleine en grote vormen van criminaliteit zoals smokkel en diefstal tot ook piraterij en zelfs terrorisme.

De wereld verandert aan een razendsnel tempo en op zee is dat niet anders. Met 50.000 passages per jaar wordt de Noordzee drukker bevaren dan ooit. De Belgische offshorewindmolencapaciteit is de zesde grootste ter wereld en breidt steeds verder uit. Daarnaast heeft de oorlog in Oekraïne en toegenomen Russische dreiging duidelijk gemaakt dat ook wij moeten rekening houden met militaire dreiging. Daarop moeten we voorbereid zijn. In bepaalde buitenlandse wateren is er steeds militaire dreiging en piraterij.

Daarnaast is er de nog steeds toenemende activiteit van de drugsmaffia in onze havens. Tot op heden stammen de regels van maritieme beveiliging die opgenomen zijn in het Belgisch Scheepvaartwetboek uit een verdrag dat op internationaal niveau werd afgesloten (International Convention for the Safety of Life at Sea, het SOLAS-verdrag). Dit kwam tot stand in 1914 na de ramp met de Titanic en werd meermaals aangescherpt, onder meer na een reeks aanslagen op schepen in de jaren ’80, ‘90 en ‘00. Zo werd in 2004 de International Ship and Port facility Security Code (ISPS-code) in het leven geroepen voor de minimumeisen in verband met beveiliging van schepen, havenfaciliteiten.

Uit een ruime bevraging in 2021 bij de sector kwamen echter verschillende pijnpunten bij de bestaande regelgeving naar voor. Zo was er een gebrekkige implementatie van internationale regelgeving waardoor bestuurlijke handhaving moeilijk was en waren er onvoldoende mogelijkheden om naast terrorisme ook andere vormen van criminaliteit aan te pakken. Er waren bovendien te weinig middelen voorzien voor handhaving en sanctionering.

Nieuwe wet Maritieme Beveiliging

Daarom werkte vice-eersteminister en minister van Noordzee Vincent Van Quickenborne een nieuwe wet Maritieme Beveiliging uit. Deze werd na goedkeuring op ministerraad op 22 april, vandaag met een grote meerderheid goedgekeurd in de plenaire zitting van het parlement.

Het toepassingsgebied van deze wet strekt zich uit over de 6 zeehavens (Antwerpen, Zeebrugge, Gent, Oostende, Luik, Brussel) en 198 havenfaciliteiten waarvan er 170 gelegen zijn in de zeehavens en 28 langs de binnenwateren, waar dus ook zeeschepen aanmeren. De 9 Lokale Comités voor Maritieme Beveiliging (LCMB’s) worden er eveneens in gevat, waarvan één voor elke zeehaven en nog één voor de Vlaamse Waterweg Antwerpen, Vlaamse Waterweg Vlaams-Brabant en Limburg. Deze worden aangestuurd door één Nationale Autoriteit voor Maritieme Beveiliging (NAMB).

Het uitgangspunt van de internationale en Europese regels was de dreiging van terrorisme. Maar als er maatregelen genomen moeten worden om te vermijden dat terroristen of explosieven in de haven geraken, dan kunnen en moeten deze maatregelen ook gebruikt worden tegen de georganiseerde misdaad of drugscriminaliteit, buitenlandse inmenging, militaire dreiging en ook mensensmokkel en transmigratie. Ook de smokkel van bushmeat – vlees dat afkomstig is van de jacht op wilde dieren in de tropen – kan hiermee worden aangepakt. Dit is belangrijk om ook Aziatische en Afrikaanse landen mee te krijgen in het verhaal.

Met deze nieuwe wet wil minister Van Quickenborne rechtstreeks inwerken op de slaagkans van ongeoorloofde acties en het de criminelen zo moeilijk mogelijk maken. Zo zal de wet bv. bijdragen aan het voorkomen van inklimmingen in het kader van de transmigratie en zullen criminele feiten die gepleegd worden in de Haven van Antwerpen, vervolgd en berecht worden door een Antwerpse rechtbank. Dit ongeacht of de feiten hebben plaatsgevonden op linkeroever (Oost- Vlaanderen) dan wel rechteroever.

Elke haven, havenfaciliteit en schip onder Belgische vlag zal een beveiligingsbeoordeling moeten opstellen, waarbinnen alle risico’s op ongeoorloofde acties in kaart worden gebracht. Vervolgens wordt een beveiligingsplan opgesteld dat maatregelen moet bevatten om ongeoorloofde acties of risico’s te vermijden. Ze worden na advies van de lokale LCMB goedgekeurd de nationale NAMB.

Drie beveiligingsniveaus in buitenlandse wateren

Internationaal worden drie beveiligingsniveaus gebruikt die aan bepaalde zones of schepen kunnen opgelegd worden. Beveiligingsniveau 1 is het standaardniveau zonder bijkomende verplichtingen. Beveiligingsniveau 2 voorziet verplichte extra beveiligingsmaatregelen op een schip zoals wachtlopen aan beide kanten, patrijspoorten afsluiten, brandslangen klaarleggen en in colonne varen. Bij beveiligingsniveau 3 kan de overheid extra maatregelen opleggen zoals een totaal vaarverbod voor een bepaald gebied. Zo werd het beveiligingsniveau 3 opgelegd voor grote delen van de Zwarte Zee en de Zee van Azov en hebben de schepen onder Belgische vlag verbod gekregen naar deze gebieden te varen. Andere risicozones zijn de Golf van Guinee en de straat van Hormuz.

Havenbeveiliging

Op nationaal niveau is het de NAMB die regels zal uitwerken inzake procedures, communicatie, standaarden voor toegangscontroles of fysieke bescherming, verplichte vorming, voorkomen van ongeoorloofde acties, incidentmeldingen enz.

Met deze nieuwe wet kunnen we de beveiliging van de havens en havenfaciliteiten in ons land aanscherpen met verplichte toegangscontrole en registratie van alle personen en voertuigen die in en uit rijden.

Ook voorziet het op vraag van de sector een wettelijke basis voor het gebruik van biometrische gegevens voor striktere toegangscontroles in de havens, besturing van machines en materieel, of toegang tot netwerk- en informatiesystemen. Nu wordt er gewerkt met toegangsbadges. We weten echter dat dit systeem te vaak misbruikt wordt zodat onbevoegden toegang krijgen tot de haven. Met name door het risico op misbruik met het oog op terreur en drugssmokkel is dit onaanvaardbaar.

Half juni bracht minister Van Quickenborne een bezoek aan het bedrijf Alfapass. Dat is een provider van digitale identiteiten en authenticaties. De alfapass wordt in de haven van Antwerpen nu al gebruikt als toegangsbadge door o.a. havenarbeiders. Ook bepaalde toestellen en installaties op de terminals zullen pas kunnen gebruikt worden via een badge op basis van biometrische gegevens.

Inzake camerabewaking in havens moeten de beelden bewaard worden en achteraf raadpleegbaar zijn voor de bevoegde diensten.

Daarnaast voorziet de wet dat de NAMB een lijst opstelt met standaardvoorschriften waaraan afsluitingen van havenfaciliteiten moeten voldoen. Momenteel is men binnen de NAMB volop bezig om deze standaarden te ontwikkelen. De voorschriften kunnen per koninklijk besluit algemeen verbindend worden verklaard en zullen in voege treden tegen begin 2023.

Weren van schepen uit havens

Met deze nieuwe wet is er nu ook een wettelijke basis voorzien om schepen officieel de toegang tot de Belgische havens te ontzeggen. Dat zal dankzij de wet niet langer via een praktische omweg moeten gebeuren, met name het niet voorzien van een loods of een aanmeerplaats, maar door een formele beslissing. Het weren van schepen is bijzonder actueel gezien het Europees sanctiepakket tegen Rusland.

Schepen die gevat worden door de sancties mogen de havens niet binnenvaren. Doen ze dat wel, dan kunnen ze aan de ketting worden gelegd. De Cel Maritieme Beveiliging – opgericht binnen DG Scheepvaart – beschikt inmiddels al over de nodige tools om de naleving van de sancties op te volgen. Ook Russische schepen die recent van vlag zijn veranderd om de sancties te omzeilen, kunnen opgespoord worden en de toegang tot onze havens worden ontzegd.

Ook wanneer schepen zich niet aan de voorschriften houden inzake beveiliging en traceerbaarheid van goederen en personeel – de zogenoemde Internationale Code inzake de Beveiliging van Schepen en Havenvoorzieningen – wordt dat een basis om schepen te weren. Zo kunnen de scheepvaartautoriteiten strenger optreden wanneer er aanwijzingen zijn van illegale praktijken. Schepen zullen veel rigoureuzer gegevens moeten bijhouden, zoals welke havens ze hebben bezocht en welke routes werden gevolgd. Indien bepaalde zaken incorrect zijn of niet ingevuld, kan de toegang worden geweigerd of kan een schip verplicht worden ergens aan te meren zodat een onderzoek kan opgestart worden.

Nauwgezet toezicht op bescherming infrastructuur in onze Noordzee

Verder wordt in de nieuwe wet een betere bescherming voorzien voor de infrastructuren op de Noordzee. Onze windmolens op zee hebben een capaciteit van 2,2GW. Dat is evenveel als twee kerncentrales en maakt het tot kritieke infrastructuur voor ons land. Ook het stopcontact op zee en de vele onderzeese kabels en verbindingen moeten we beveiligen tegen sabotage.

Het Maritiem Informatie Kruispunt (MIK) zal in overleg met de exploitanten een veiligheidsbeoordeling opmaken inzake mogelijke dreigingen, zwakke plekken en wat er op dat vlak moet verbeteren. De Nationale Autoriteit voor Maritieme Beveiliging (NAMB) zal het beveiligingsplan al dan niet goedkeuren. Een beveiligingsplan wordt elke 5 jaar geëvalueerd en kan bovendien bindende instructies opleggen zoals het beperken van toegang of plaatsen van camera’s.

Camera’s op zee

Bij de recente voorjaarsstormen waren twee schepen op drift geslagen en dreven ze richting de windmolens. Ook daarbij is het cruciaal dat we bijvoorbeeld met camera’s op de windmolens een haarscherp beeld hebben van wat er op de Noordzee gebeurt.

Het gebruik van intelligente camera’s met het oog op automatische herkenning van vaartuigen wordt daarnaast ook geregeld alsook het gebruik van mobiele camera’s. Die kunnen geïnstalleerd zijn aan boord van vaartuigen of vliegtuigen of aan drones hangen. Deze camera’s kunnen enkel gemonitord worden door de overheid.

De camerawetgeving schrijft immers voor dat de aanwezigheid van een bewakingscamera kenbaar gemaakt moet worden door middel van een pictogram. Op land is dat een bevoegdheid van de gemeente die daarvoor toelating moet geven. Maar op zee kunnen geen borden geplaatst worden. In het wetsontwerp worden deze voorwaarden vervangen door een bericht aan zeevarenden en een toestemming van de minister van Noordzee na advies van het MIK.

Russische dreiging

In de nieuwe wet wordt ook ingezet op de risico’s op inmenging door vreemde mogendheden in het kader van publieke of private samenwerking. Aandacht zal ook gaan naar spionage door middel van onderzeeërs of andere onbevoegde schepen die zich verdacht gedragen in de buurt van kritische infrastructuur. De diensten beschikken over software om dergelijke zaken of anomalieën in vaargedrag te detecteren.

Door de oorlog in Oekraïne wordt nog nauwlettender toegezien op de passage van Russische
oorlogsschepen aan de Belgische Noordzee. Die Russische schepen waren in het verleden onder meer op doortocht van en naar de Middellandse Zee, waar ze in de Syrische burgeroorlog werden ingezet. Nu gaan ze natuurlijk richting de Zwarte Zee. De schepen komen van twee belangrijke militaire havens in Kaliningrad en Sint-Petersburg. En terwijl de fregatten vroeger eerder een route rond het Verenigd Koninkrijk uitstippelden, passeren ze tegenwoordig steeds vaker via de Noordzee.

Dat is in internationale wateren en toegelaten onder internationaal recht, maar vanuit het MIK wordt dit nauwgezet opgevolgd met schepen die ter plaatse gaan en nauwgezet rapporteren aan de NAVO-partners. De voorbije jaren zagen we een verontrustende verviervoudiging van die Russische bewegingen in de Noordzee. Het zijn de Belgische patrouilleschepen Castor en Pollux die de langsvaart monitoren.

Fonds Maritieme en Mariene Handhaving

Tot slot komt er een fonds voor maritieme en mariene handhaving, waarin 30% van alle strafrechtelijke en administratieve geldboetes wordt gestort. De opbrengsten van de overtredingen zijn bestemd om de handhaving op zee te versterken.

ISPS-platform

Tot op vandaag worden beveiligingsbeoordelingen en -plannen rondgestuurd per mail of op papier bewaard in kasten en schuiven. Met de oprichting van het ISPS-platform, voorzien door deze wet, zullen al de gegevens tussen de diensten op een elektronische en beveiligde manier kunnen gebeuren.

Via dat platform zullen de betrokken diensten in realtime kunnen beschikken over de
beveiligingsbeoordelingen en -plannen, incidentmeldingen, informatie omtrent oefeningen,
inspectierapporten en geografisch Informatiesysteem-coördinaten (GIS) van havens en havenfaciliteiten.

Ook de toegangscontrole zal via dit platform verlopen en meer bepaald zal ook op het havenverbod kunnen gecontroleerd worden. Personen die zich aanmelden en aan wie een havenverbod werd opgelegd kunnen op deze manier de toegang geweigerd worden.

Sancties

Het niet naleven van de regels zal gesanctioneerd worden. Bij een lichte overtreding zal er een proces-verbaal van waarschuwing worden uitgeschreven. Bij zware inbreuken kunnen de boetes oplopen tot 15 jaar cel en enkele honderdduizenden euro’s. Dit staat los van andere strafbare feiten zoals drugsmokkel waar de strafwet van toepassing blijft. Nieuw is ook dat voor inbreuken op de beveiligingsvoorschriften een havenverbod kan opgelegd worden als sanctie.

Op 1 januari 2023 moet de wet Maritieme Beveiliging in werking treden.

Vincent Van Quickenborne, vice-eersteminister en minister van Noordzee: “Het grote economisch belang van de maritieme sector in ons land, ons drukbevaren deel van de Noordzee en de toegenomen Russische agressie noopt ons ertoe om onze windmolens, kabels en pijpleidingen, schepen, havens en havenfaciliteiten, goed te beveiligen. We moeten ze beschermen tegen terreurdreiging, illegale (drugs)smokkel, buitenlandse inmenging, economische spionage en cybercriminaliteit. Vandaag heeft het parlement met een ruime meerderheid onze nieuwe maritieme beveiliging goedgekeurd. Hiermee zorgen we onder meer voor een strengere en betere beveiliging van havens en havenfaciliteiten, het weren van schepen uit onze havens, beveiliging van infrastructuur in onze Noordzee, beveiliging van Belgische schepen in buitenlandse wateren, het gebruik van biometrische gegevens voor striktere toegangscontroles in de havens en camera’s op zee.”